Fototoek

Let op: anticiperend op de 'EU vs Disinformation campaign' van de 'European External Action Service East Stratcom Task Force' en vanwege invoering van onder meer de Duitse 'Netzwerkdurchsetzungsgesetz' heeft de redactie van deze website besloten per 1 februari 2018 op alle politiek gevoelige items preventief 'SelfCensuur'* toe te passen.


Amnesty International over 'Vrijheid van Meningsuiting':
"Het recht op vrijheid van meningsuiting wordt in het VN-verdrag (BuPo) beschreven als de vrijheid om inlichtingen en denkbeelden van welke aard ook te vergaren, te ontvangen en door te geven, ongeacht grenzen en ongeacht de vorm."

'De Vrije Wil' 08 mei 2022 (laatst bijgewerkt 18 apr 2023)

Wie bepaalt waar de fiets heengaat? Heeft de fiets er zelf iets over te zeggen? Hoe ver kan de fiets komen, welke toppen kan hij beklimmen?

We kennen allemaal wel de uitdrukking: 'Waar een wil is, is een weg'. Je kunt dan denken aan Hannibal die over de Alpen trok, maar ook aan moderne politici, die er het liefst aan toevoegen: 'en anders maken we die wel'.

Het roept toch een paar vragen op. Hebben we allemaal dezelfde en evenveel wilskracht en ook al willen we iets, kan het dan uiteindelijk altijd wel?
Het komt dan neer op 'Willen' en 'Kunnen', maar is dat genoeg? Sommige mensen willen iets wel, anderen niet. En sommige mensen kunnen iets en anderen kunnen dat niet. Dus alleen als 'Willen' en 'Kunnen' samengaan mogen we een resultaat verwachten en dat is vaak helemaal niet het geval.
Om Wimbledon te winnen is het noodzakelijk dat je dat wilt, maar ook kunt. Dat is slechts voor een enkeling weggelegd. Lees daarover maar 'De Reis Van De Held(in)'.

Inspiratie voor dit item kwam via de 4 mei lezing van Historicus Hans Goedkoop: ‘Hoe recht is onze rug nu eigenlijk echt?’ Bron: AD 04 mei 2022
'4 mei lezing 2022 - Hans Goedkoop - "Wat niet mag" - Nieuwe Kerk Amsterdam'
Let op de blik van Sybilla Dekker in reactie op de Body Language van Mark Rutte, zijn mondgebaar, tussen 11.10 en 11.13, wanneer Rutte door Hans Goedkoop geconfronteerd wordt met de harde waarheid.

Uit de 4 mei lezing 2022:
"Nu we met een nieuw oog vaststellen wat er niet mag, blijkt dat we vastzitten aan regels en routines die zich voordoen als het recht, maar net de geest daarvan ontberen. De banaliteit van het kwaad – nazisme heb je er niet eens voor nodig."
Mijn eerste reactie was: 'I Have A Dream' ('I Had A Nightmare')
Toen ik er nog eens over nadacht kwam de vraag op: hoe vrij zijn wij eigenlijk om te mogen suggereren en eisen, dat wij hetzelfde zouden kunnen en moeten doen als dat Abel Herzberg vond dat we zouden moeten doen?

"Abel Herzberg heeft zich zijn leven lang bezig gehouden met de vraag hoe de mens in de dertiger en veertiger jaren tot de gruweldaden heeft kunnen komen, waarvan met name de Joden het slachtoffer zijn geworden. Hij was van mening dat het beter is te begrijpen dan te verketteren. Zijn conclusie was: De heiden (in de westerse mens) haat de Jood omdat de christen (in hem) hem knevelt. Het christendom is voortgebracht door het jodendom. Beide tradities hebben het monotheïsme en de tien geboden als basis en hebben weet van wat geoorloofd is en wat niet geoorloofd is. De heiden wil daar niet van weten. Tussen het heidendom (van Hitler) en het joodse geloof kan geen vrede bestaan." Bron 'Abel Herzberg: Joodsamsterdam'.
Frappant overigens hoe hierboven gekozen is voor de spelling: Jood met een hoofdletter, christen en heiden met een kleine letter. Onwillekeurig moest ik even denken aan de passages van mijn vader over zijn ervaringen aan de 'Birma-Spoorlijn', bron Historiek, tijdens de oorlog. Steevast is het de Hollander en de jap in 'Dun Door De Broek'.

Opnieuw de 4 mei lezing 2022:
"We doen vermoedelijk ons best onze beschaving te bewaren. Dat valt Abel Herzberg aan zijn medegevangenen op, de meesten zijn niet kwaad. In de ellende van het kamp doen ze alleen wel steeds meer kwaad. Ze vechten bij de wasbakken en stelen bij het leven. Halen elkaar omlaag en raken er zichzelf bij kwijt."
Hans Goedkoop trekt vervolgens de lijn door naar het heden, naar de crisis rond de Oekraïne. Hij eindigt zijn lezing met deze alinea:
"Voordat u hier volgend jaar weer zit, voor weer een stichtelijk woord, hoop ik dat u nog eens terugdenkt aan de stemmen tussen de barakken van Bergen-Belsen die op zondagmiddagen in 1944 de geest van het recht weer wakker schreeuwden. Om zich de beschaving te herinneren. Als dat toen kon, kan het altijd."
Hans Goedkoop lijkt zich hier aan te sluiten bij het gedachtegoed van Herzberg aangaande het veronderstelde geweten van de Jood en de Christen, hetgeen zou ontbreken bij de Heiden.

Toch een beetje merkwaardig leek me dat: hebben Heidenen geen geweten en staan Joden samen met Christenen tegenover Heidenen?
Toch nog maar eens dit erbij gehaald: 'Lex Heerma van Voss over de andere kijk op de vaderlandse geschiedenis en de essaybundel Wereldgeschiedenis van Nederland' Bron: De Volkskrant van 04 sep 2018
"De wereld heeft Nederland (mede) gevormd en Nederland de wereld. In een nieuwe bundel met tientallen essays laten historici dat zien, en bieden ze een alternatief voor ‛domme nationalistische’ geschiedenis."
"We zitten nog steeds met een erfenis uit die periode. In publieke debatten zie je daarvan vaak een primitieve vorm terug: alsof Nederland altijd precies zo geweest is. Alsof Nederlanders een onveranderlijke identiteit hebben, die draaide om een joods-christelijke traditie."

Vervolgens kwam bij mij toch de vraag op: willen, mogen en kunnen wij van onszelf eisen dat wij allemaal 'De Vrije Wil' en het 'Geweten' hebben van iemand als Abel Herzberg?

Hans Goedkoop lijkt overigens niet de enige die zich ongemakkelijk lijkt te voelen in de confrontatie met ons verleden. Ruim een week na zijn lezing volgt deze ontboezeming van Adriaan van Dis: 'De cancelcultuur brengt ons nergens, schrijft Adriaan van Dis. We moeten het ongemak juist opzoeken' Bron: De Volkskrant van 12 mei 2022
"Onze kindskinderen zullen mijn generatie veel verwijten maken. Gelijk hebben ze. Maar wat kunnen wij nu doen, lieve zusjes."
"Onszelf begrijpen en proberen te verbeteren. Het gaat om de kunst van richting te veranderen."
Ook hier dus de vraag: hebben wij 'De Vrije Wil' om dat te kunnen doen?

In 'Politiek 2.0' kwam het thema ook al aan de orde. Hier dit item toch nog maar eens apart uitgelicht. Ook in 'De Reis Van De Held(in)' ging het om deze vraag: in hoeverre zijn winst en verlies onze eigen keuzes? In hoeverre zijn wij zelfgemaakte Helden en Heldinnen?

Aan 'De Vrije Wil' wordt toch wel behoorlijk getwijfeld, ook door deskundigen. Laten we maar eens naar wat bronnen gaan:

'Vrije wil' Bron: Wikipedia
"De twee uitgesproken tegengestelde posities binnen dit debat zijn die van enerzijds het metafysisch libertarisme, dat betoogt dat de vrije wil (keuzevrijheid) een essentieel onderdeel vormt van het leven van het menselijk individu, en anderzijds die van het harde determinisme dat stelt dat de individuele vrije wil niet bestaat. Een tussenpositie vormt de opvatting dat het determinisme een gegeven is, maar dat menselijke vrije wil desondanks niet is uitgesloten."

'We kunnen niet opnieuw in dorpjes gaan wonen en kippen kweken' Bron: Philipp Blom en De Onderwerping op Bazarow 03 apr 2023
"Of neem de vrije wil, nog zo’n theologisch concept. Zonder die vrije wil zou het christendom niet kunnen bestaan. Die garandeert immers dat we kunnen zondigen en dat god ons kan vergeven. De wetenschap toont echter dat het bestaan van die vrije wil hoogst betwijfelbaar is omdat we steeds in een context handelen."

'Een mens heeft geen controle over zijn keuzes' Bron: Jurriën Hamer in Filosofie Magazine 15 jul 2022
"Jurriën Hamer won de Socratesbeker met zijn boek over de politieke en maatschappelijke gevolgen van het idee dat de vrije wil niet bestaat. "Straffen is een uiterste redmiddel, voor wanneer je al het andere hebt geprobeerd"."
"Het gevolg van zijn filosofie, zegt Hamer, is dat geen mens wordt afgeschreven. Hoe iemand zijn leven ook leidt, hij behoudt het recht op een dak boven zijn hoofd, op onderwijs en op een basisinkomen. Dat recht bezit hij niet op basis van zijn bijdrage aan de maatschappij, maar op basis van zijn mens-zijn."

'Privilege zit niet in zeven vinkjes, het zit overal' Bron: Jurriën Hamer in De Volkskrant van 22 april 2022
"Wat mij betreft zijn je genen, opvoeding en geschiedenis zelfs zo van invloed op je keuzes, dat je niet eens meer van een vrije wil kan spreken. Maar ook als je nog niet klaar bent voor die filosofische truth-bomb, moet je erkennen dat wat je aan ‘jezelf’ te danken hebt, en wat gewoon geluk was, nauwelijks van elkaar te scheiden zijn. Ieders verdienste is gebouwd op drijfzand. Wij mensen zijn als uien: als we onze privileges afpellen blijft er niets over."

'Ik heb geen vrije wil! Welles, die heb je wel!' Bron: NEMO Kennislink 02 feb 2016
"Bestaat de vrije wil?
Een serie van drie artikelen op Kennislink over de intrigerende vraag: Bestaat de vrije wil?. ‘Natuurlijk’, is wellicht je eerste gedachte, maar wetenschappers als Victor Lamme stellen dat "Ons brein bepaalt wat we doen, en dat onze gedachten daar achteraan hobbelen.” Daniel Dennett vindt dat weer een bizar idee: “Belachelijk slecht onderbouwd!” Psycholoog Vittorio Busato vraagt zich af of we ooit zeker zullen weten of we een vrije wil hebben of niet."

'Ten geleide: Vrije wil' Bron: Filosofie 1/2010
"Wat is de vrije wil, en hebben we er een? Dit zijn twee vragen die filosofen eeuwenlang hebben beziggehouden. Er wordt wel gezegd dat de motivatie om over de vrije wil na te denken is dat we menen dat we zonder vrije wil mensen niet verantwoordelijk kunnen houden voor daden en beslissingen. De grond om anderen te prijzen of ergens schuldig voor te houden – en eventueel te straffen – zou zonder vrije wil wegvallen. De vrije wil lijkt dus ten nauwste samen te hangen met hoe wij onszelf en anderen begrijpen en waarderen."

'Wij mensen hebben geen vrije wil' stelt Trouw 26 okt 2010.
"Hersenwetenschappers zijn het stilaan eens: de vrije wil bestaat niet. Onze bewuste beslissingen zijn de uitkomst van onbewuste processen waarover we geen ultieme controle hebben. De idee dat een bewust ik aan de knoppen zit, is een illusie."
De consequentie hier van zou zijn dat we in dat geval volgens algoritmes zouden leven en we in feite volledig voorspelbaar handelen, mits we maar over voldoende data beschikken. Die algoritmes zouden alleen nog gewijzigd kunnen worden door een vorm van selflearning, maar ook daarop zouden we dan weinig of geen invloed hebben.

"De Amerikaanse filosoof John Rawls (1921-2002), misschien wel de invloedrijkste denker van de late 20ste eeuw, ontwierp in A Theory of Justice (1971) een politieke theorie voor een rechtvaardige democratische samenleving. De maatschappij is volgens hem een samenwerkingsverband tussen rationele en redelijke individuen. Het beginsel van de verdeling van schaarse goederen is 'rechtvaardigheid als billijkheid'. Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun geluk. Maar mensen worden geboren met ongelijke kansen: ze hebben verschillende talenten, behoren tot verschillende sociale klassen, of hebben handicaps of ziektes of domweg pech." Bron: Amnesty International Gelijkheid en Gelijke behandeling
In het verhaal van John Rawls is het dan dus nog maar de vraag hoe het dan nog zit met die eigen verantwoordelijkheid, met die rationaliteit en redelijkheid van de mens, als die vrije wil fictie zou zijn.

We kunnen bij dit alles ook denken aan de ‘Monkey Trap’ Bron: The Guardian 14 nov 2014
Laten eens kijken naar een vrij willekeurige Nederlandse site die op dit gebied adviezen geeft:
'Monkey Trap, Laat Los Voor Je Vrijheid' Bron: Bindu 05 mei 2021
"Jij kunt het gevaar begrijpen van dingen vast houden, die eigenlijk niet goed voor je zijn. Je moet je realiseren wanneer je een val maakt voor jezelf."
Dat klopt op voorwaarde dat je een vrij mens bent.

Dan Paul Verhaeghe (1955), hoogleraar Klinische psychologie en psychoanalyse aan de Universiteit Gent met: 'Paul Verhaeghe over zijn boek Identiteit' Bron: Sociologie Magazine 2 2013
"We worden niet geboren met een identiteit. Een Nederlands meisje dat wordt geadopteerd door moslimouders in Soedan wordt een Soedanese moslima. De cultuur waarin wij opgroeien beïnvloedt wie wij worden. Identiteit is een constructie. Twee processen zijn daarbij cruciaal: identificatie – spiegelen – en separatie – afstand nemen. We bepalen steeds opnieuw wie we wel en wie we niet zijn. Er bestaan geen psychologische wezenskenmerken die diep in ons verborgen liggen."
“Voor Aristoteles was ethiek onderdeel van de identiteit. Zelfrealisatie was het streven naar deugdzaamheid – in functie van jezelf én in functie van de stad. Verantwoordelijkheid had een individuele en een collectieve dimensie. Maar met de komst van de christelijke ethiek is er een externe beoordelaar van onveranderlijke normen en waarden gekomen. God: een beoordelaar buiten ons. Zoals Max Weber uitgelegd heeft, stond het leven op aarde in functie van het hiernamaals. Als je uitverkoren was, mocht je die uitverkiezing niet beschamen. Zo ontstond een religieuze meritocratie. Mensen die niet hard werkten werden als mislukkelingen beschouwd. Dat model is overgegoten in het neoliberale model. Het streven naar de hemel op aarde is een individuele opgave geworden.”
“Het haalt het slechtste in ons naar boven. Frans de Waal, de primatoloog, laat zien dat twee typen gedrag in onze soort zijn ingebakken: samenwerking en egoïsme. Hij toont ook aan dat hij apen, door de omgeving te manipuleren, zowel extreem agressief als coöperatief gedrag kan laten vertonen. De neoliberale samenleving haalt alleen de egoïstische kant in ons naar boven. We profileren ons ten koste van anderen. De mens is de mens een wolf: we staan los van elkaar, terwijl we een sociale diersoort zijn. Het gevolg is eenzaamheid. Veel mensen, zelfs koppels, voelen zich niet verbonden. De angst voor de ander is nog nooit zo groot geweest.”

‘De vrije wil bestaat niet’ Bron: Advocatenblad 24 nov 2011
Volgens de Vlaamse filosoof en neurowetenschapper Jan Verplaetse kan niemand schuld hebben aan een delict omdat `toerekeningsvatbaarheid niet is vast te stellen.’ Wat betekent dat voor het adagium `zonder schuld geen misdrijf’ waar het strafrecht op drijft?
"Als er geen vrije wil is, dan is niemand schuldig. Maar dit wil niet zeggen dat er zomaar vrijspraak volgt. Een veroordeling heeft ook andere functies die niet lijden onder een onbestaande vrije wil. Ronald Janssen kun je levenlang veroordelen om de maatschappij te beschermen. Het verschil is dat je niemand meer straft omdat hij het verdiend heeft, want niemand “verdient” iets. Je straft omwille van veiligheid, bijsturing of afschrikking. Helaas geloven de meeste mensen wel in een vrije wil en willen zij straffen uit vergelding. Rechters drijven op die sentimenten mee, maar zouden de moed moeten tonen om er tegenin te gaan."

Zo simpel is het dus niet om te kunnen duiden in hoeverre wij als mens over 'De Vrije Wil' beschikken.
Dat heeft wel verstrekkende consequenties. Mensen die geloven in 'De Vrije Wil', stellen daarmee zichzelf en anderen ook verantwoordelijk voor hun daden. In de politiek betekent dat bijvoorbeeld dat je je niet kunt verschuilen achter drogredenen en je verantwoordelijkheid niet kunt afschuiven op anderen.
Wie daar aanhanger van is zou zelf dus ook die verantwoordelijkheid dienen te dragen. Je medeburger er wel op aanspreken en er zelf, in alle vrijheid, niet aan voldoen is uiteraard nogal hypocriet.
Dat is waarschijnlijk ook de kern van het betoog dat Hans Goedkoop op 04 mei 2022 hield: als je beweert te geloven in eigen verantwoordelijkheid en vrijheid van handelen, dan mag je van je landgenoten verwachten dat ze daarin meegaan. Maar opnieuw: dan mag je als burger dat ook van je leiders verwachten.

Of wij als mensen in te delen zijn in categorieën als Helden of Boeven en Lafaards hangt er dus volledig van af in hoeverre wij overtuigd zijn van het bestaan van 'De Vrije Wil'. Hetgeen dus niet zegt dat we het gedrag van Boeven en Lafaards zouden moeten accepteren.
Wie niet in 'De Vrije Wil' gelooft kan nog steeds redenen hebben om het gedrag van dit soort mensen af te wijzen. Het verschil in benadering is dat je in het ene geval waarschijnlijk tevergeefs in de wachtkamer kunt gaan zitten om op verandering te wachten. Geloof je niet in 'De Vrije Wil', dan komt het moment wellicht eerder, dat je ziet dat het tijd wordt om in te grijpen.
Hans Goedkoop lijkt te suggereren dat die tijd gekomen is, hetzij vanuit de Eindverantwoordelijke, en zoniet dan wel vanuit diens omgeving.

Zo lees en hoor ik het ook bij Ellen Deckwitz in de Nieuws BV van 09 mei 2022: 'Hij was tijdens het Toeslagenschandaal immers alleen maar de premier'| NPO Radio 1.
"Ondanks dat er deze week twee grote gebeurtenissen zijn die de vaderlandse media zullen domineren, de oorlog en het Eurovisie Songfestival, moeten we niet vergeten dat er in ons eigen land ook belangrijke zaken op de agenda staan, zegt Ellen Deckwitz bij de NieuwsBV."
Bijvoorbeeld het Toeslagenschandaal en de rol van Eindverantwoordelijk Mark Rutte. Hoe zit het met 'De Vrije Wil' en MarkRutte in dit verband?
"Zij, Kristie Rongen, vroeg aan hem, Mark Rutte, of, als het Toeslagenschandaal over een jaar nog niet zou zijn opgelost, hij dan zou opstappen, aangezien de rest van de betrokkenen al weg was. Rongen zei dat hij, Mark Rutte, geen verantwoordelijkheid had genomen en Rutte antwoordde doodleuk dat hij het daar niet mee eens was. In zijn wereld is dat eigenlijk ook niet meer dan logisch. Rutte was tijdens het Toeslagenschandaal immers alleen maar de premier."
De vraag die dit oproept is opnieuw dezelfde: kan Mark Rutte wel handelen vanuit 'De Vrije Wil'? Zo ja, waarom handelt hij dan zo en zo nee, waarom zit hij dan nog steeds in het Torentje? Is dat omdat wij geneigd zijn te denken dat mensen beschikken over 'De Vrije Wil' om zichzelf te kunnen veranderen en dat dan dus ook wel zullen doen? Zitten 'we' daar op te wachten?
Zie hierover ook de 'Rutte Doctrine'.

Hans Goedkoop wees ons erop dat de Geschiedenis aantoont dat mensen daar vaak inderdaad vergeefs op blijven zitten wachten, maar dus niet altijd. Vandaar waarschijnlijk zijn link naar Abel Herzberg. En vandaar, neem ik aan, zijn oproep: 'Als dat toen kon, kan dat altijd".

Bijsluiter:

Met een * aangeduide citaten behoren tot de grotere groep der Parodialen. Ze worden vooral veel gebruikt in de vierdelijns zorg. Parodialen worden specifiek ingezet bij klachten van verhoogd ego. De werkzame stof bestaat meestal uit Parodie of Satire, maar soms bevat het medicijn ook Ironie, Spot, Humor of aanverwante stoffen. Bijwerkingen zijn niet bekend. Het middel moet wel met terughoudendheid worden toegepast bij mensen met een chronisch tekort aan 'Selfspot'. Humor kan bij deze groep patiënten soms dodelijk zijn. In mildere vorm zijn effecten waargenomen van allergie en irritatie.  Deze verschijnselen verdwijnen meestal binnen een paar minuten. Wanneer de reactie heftiger is en langer aanhoudt is het raadzaam contact op te nemen met de huisarts. Neem altijd de betreffende Parodial mee, zodat uw arts weet welke stof van toepassing is.

: zoiets als 'Geprüfte Sicherheit', voor de persvrijheid? Zie ook Sheila Sitalsing op 30 aug 2017